سردر
مسجد جامع یزد
سیمرغنامه
Simurghnameh
مشخصات اثر
نام‌های دیگر:
مسجد جامع کبیر ، مسجد جامع یزد
نام اثر در سایر زبان‌ها:
Yazd Jame` Mosque
تاریخ:
۸۷۲ میلادی - ۹۰۱ میلادی
هم‌زمان با:
محل ساخت:
گونه‌بنا:
شمارهٔ ثبت آثار ملی:
۲۰۶
عاملان و بانیان:
عمرولیث صفاری ـ نخستین بانی
علاءالدوله گرشاسب بن‌علی‌بن فرامرز بن علاءالدوله ابوجعفر کالنجار (حاکم یزد) ـ بانی ( در سال‌های ۵۱۳-۴۸۸ ه.ق)
دختران فرامرز بن علی (از خاندان کاکویی) ـ بانی (قرن ششم ه.ق)
سیدرکن‌الدین محمدبن قوام‌الدین محمدبن نظام حسینی یزدی قاضی ـ بانی ( اوایل قرن هشتم ه.ق)
مولانا سعیدشرف‌الدین علی ـ بانی (اوایل قرن هشتم ه.ق)
امیر شمس‌الدین قاضی ـ بانی (سال ۷۷۷ ه.ق)
امیر بلغدر ـ بانی (سال ۷۷۷ ه.ق)
شاه یحیی‌بن مظفر ـ بانی (سال ۷۷۷ ه.ق)
آقا جمال‌الدین محمد (مشهور به مهتر جمال، وزیر یزد در دوره‌ی شاه‌طهماسب صفوی) ـ بانی مناره‌های سردر
مولانا عفیف‌الدین معمار ـ معمار (نیمه‌ی اول قرن هشتم ه.ق)
مولانا ضیاءالدین محمد معمار ـ معمار (در سال ۷۷۷ ه.ق)
صنع‌الله معمار یزدی ـ معمار ( در سال ۹۴۷ ه.ق)
سعد بن محمد کدوک بنَای یزدی ـ معمار گنبد
عمربن محمود حاج‌تاج‌الدین ـ معمار
حسینعلی محمودی معمار یزدی ـ مرمتگر سردر و مناره‌های آن (در سال ۱۳۶۵ ه.ق)
بهاءالدین هزار اسپ ـ خطاط
مولانا شمس‌الدین محمدشاه حکیم خطاط ـ خطاط
مولانا کمال‌الدین بن شهاب‌الدین (مشهور به عصّار) - خطاط کتیبه‌های هشتی ورودی شرقی و محراب گنبدخانه (قرن نهم)
سلطان محمد ـ خطاط
نورالدین محمد کچویی ـ خطاط
ابوطالب ـ خطاط
ذبیحی ـ خطاط
علی‌محمد کاوه ـ خطاط
محمدرضا ـ حجار
سلطان محمود یزدی ـ حجار
محمدامین (فرزند سلطان محمود یزدی) ـ حجار
حاج‌بهاءالدین محمد بن‌ابی‌بکر بن‌الحسنی ـ سازنده‌ی محراب کاشیکاری گنبدخانه (۷۷۷)
قطب‌الدین صیرفی ـ کاشی‌تراش هشتی ورودی شرقی (۸۲۰ یا ۹۸۲ ه.ق)
حاج سید‌علی محمد وزیری ـ بانی مرمت (۱۳۲۴ش)
علاءالدوله گرشاسب بن‌علی‌بن فرامرز بن علاءالدوله ابوجعفر کالنجار (حاکم یزد) ـ بانی ( در سال‌های ۵۱۳-۴۸۸ ه.ق)
دختران فرامرز بن علی (از خاندان کاکویی) ـ بانی (قرن ششم ه.ق)
سیدرکن‌الدین محمدبن قوام‌الدین محمدبن نظام حسینی یزدی قاضی ـ بانی ( اوایل قرن هشتم ه.ق)
مولانا سعیدشرف‌الدین علی ـ بانی (اوایل قرن هشتم ه.ق)
امیر شمس‌الدین قاضی ـ بانی (سال ۷۷۷ ه.ق)
امیر بلغدر ـ بانی (سال ۷۷۷ ه.ق)
شاه یحیی‌بن مظفر ـ بانی (سال ۷۷۷ ه.ق)
آقا جمال‌الدین محمد (مشهور به مهتر جمال، وزیر یزد در دوره‌ی شاه‌طهماسب صفوی) ـ بانی مناره‌های سردر
مولانا عفیف‌الدین معمار ـ معمار (نیمه‌ی اول قرن هشتم ه.ق)
مولانا ضیاءالدین محمد معمار ـ معمار (در سال ۷۷۷ ه.ق)
صنع‌الله معمار یزدی ـ معمار ( در سال ۹۴۷ ه.ق)
سعد بن محمد کدوک بنَای یزدی ـ معمار گنبد
عمربن محمود حاج‌تاج‌الدین ـ معمار
حسینعلی محمودی معمار یزدی ـ مرمتگر سردر و مناره‌های آن (در سال ۱۳۶۵ ه.ق)
بهاءالدین هزار اسپ ـ خطاط
مولانا شمس‌الدین محمدشاه حکیم خطاط ـ خطاط
مولانا کمال‌الدین بن شهاب‌الدین (مشهور به عصّار) - خطاط کتیبه‌های هشتی ورودی شرقی و محراب گنبدخانه (قرن نهم)
سلطان محمد ـ خطاط
نورالدین محمد کچویی ـ خطاط
ابوطالب ـ خطاط
ذبیحی ـ خطاط
علی‌محمد کاوه ـ خطاط
محمدرضا ـ حجار
سلطان محمود یزدی ـ حجار
محمدامین (فرزند سلطان محمود یزدی) ـ حجار
حاج‌بهاءالدین محمد بن‌ابی‌بکر بن‌الحسنی ـ سازنده‌ی محراب کاشیکاری گنبدخانه (۷۷۷)
قطب‌الدین صیرفی ـ کاشی‌تراش هشتی ورودی شرقی (۸۲۰ یا ۹۸۲ ه.ق)
حاج سید‌علی محمد وزیری ـ بانی مرمت (۱۳۲۴ش)
توضیحات:
طبق اطلاعات گنجنامه مسجد فعلی به جای سه مسجدی بنا‌شده که در قرون متمادی در جوار یکدیگر ساخته شده‌اند. این سه نهایتاً در دورهٔ قاجاریان به مسجدی واحد با صحن وسیع تبدیل شده‌است.
مسجد اولیه، مسجد جامع عتیق، در نیمهٔ دوم قرن سوم ه.ق برپا شد. آثار این مسجد تا سال ۱۳۲۴ ش در شمال شرقی صحن مسجد فعلی باقی بوده‌است.
دومین مسجد، مسجد جامع قدیم، در نیمهٔ دوم قرن پنجم ه.ق در سمت غربی مسجد جامع عتیق بنیان نهاده‌شد و تا سال ۱۲۴۰ ه.ق برپا بود که در پی نوسازی و گسترش مسجد بخش اعظم آن منهدم شد.
سومین مسجد، مسجد جامع نو، در نیمهٔ اول قرن هشتم در پشت قبلهٔ مسجد جامع قدیم بنا شد. گنبدخانه و ایوان این بنا باقی است.