در باب پیه‌سوز
پدیدآورنده: رضا طاهرزاده
ترس از تاریکی، زندگی در اعماق غارها، ضرورت تداوم فعالیت روزانه در شب و بسیاری دیگر از عوامل ناشـناخته، همگی نیاز اساسی بزرگتری را شکل بخشیده‌اند که از نطفۀ آن، اولین وسیلۀ روشنایی متولد شده است. از چگونگی طراحی این وسیله در دوره‌های اولیه اطلاع چندانی در دست نیست؛ هرچند به نظر می‌رسد از شکل بسیار ساده و خامی برخوردار بوده‌اند. اما بعدها براساس طرحی که از نمونه‌های سنگی به یادگار مانده بود، چراغ‌های سـفالی شکل گرفته‌اند. شکل اولیه عبارتست از: ظرف کوچک و گودی که گاه حتی به ناهمواری ساخته می‌شده است و رفته رفته، با گام‌های آهسته‌ای که سفال‌گری برمی‌داشــت، شکل آنها نیز توسعه پیدا کرد.
در اواسط هزارۀ اول قبل ازمیلاد اصول طراحی و ساختار چراغ‌ها یا پیه‌سوزها تثبیت شده است. این پیه‌سوزها دو جــزء اساسی دارند؛ «مخزن سوخت» و «فتیله‌گیرجداگانه» که این مورد درطول تاریخ اشکال بسیار متنوعی به خود گرفته است.
به لحاظ گونه‌شناختی، پیه‌سوزهای سفالی نخستین بدل به پیه‌سوزهای مفرغی می‌شوند. پیه‌سـوزهای مفرغی دورۀ تاریخی درمقایسه با انواع سفالی آنها تنوع چندانی ندارند. مهم‌ترین و شاخص‌ترین نوع این چراغ‌ها را می‌توان به سه دستۀ کلی تقسیم کرد: در دستۀ اول، پیه‌سوزهایی قرار می‌گیرند که مهم‌ترـن ویژگی گونه‌شناختی آنها برخورداری از فتیله‌گیرهــای نایژه‌ای کشیده و برجسته است. دومین گروه، از پیه‌سوزهایی با بدنه‌های بستۀ کروی تشکیل شده‌اند. و در آخر پیه‌سوزهای مفرغی گروه سوم، شامل چراغ‌هایی است که فرم بدنۀ آنها به شکل بدن جانوران درآمده است. که در دوران اسلامی نیز این گونه‌ها به اشکال دیگری دیده می‌شود.
پیه‌سوزهایی با بدنه‌های بستۀ کروی
پیه‌سوزهایی که فرم بدنۀ آنها به شکل بدن جانوران است.
همچنین از دوران اسلامی پیه‌سـوزهای پایه‌دار نیز وجود دارد.
اما به‌طور کلی در عین ثابت بودن اجزای پیه‌سوزها، فرم‌های متنوعی از آنها وجود دارد.
